Nga Agron Berdaj
Është kënaqësi e vecantë të lëxosh librin “Helena nuk vajti në Trojë”
të studjuesit ,kritikut të dëgjuar dhe analistit erudiv, Përparim Rexhepit .Dhe kur e lexon librin në vendin ku është zhvilluar “rrëmbimi “I Helenës, bëhesh më tepër kureshtar të shikosh qoftë edhe si rrënoja , a si nocione gjeografike vendin ku shtrihej Mikena ,portet detare nga u nis ushtria e Agamemnonit drejt Trojës ,pallatin ku jetonte bija e Zeusit, sic thonë për Helenën ,dhomën ku ajo kreu aktin e tradhëtisë bashkëshortore.
Edhe pse gjurmët e trojeve të pallatit mbretëror, sipas legjendës, duket se i kanë tretur shekujt ,në librin kritik të Përparimit ,ato shfaqen madhështorë ,ku gjithcka lëviz me ritmin e kohës ,se atmosfera e luftës dhe jehona e saj duket, sikur po vazhdon , edhe sot .Mjeshtëria e autorit qëndron se legjendën e Trojës ,me të gjithë përmasat e saj , nuk e përshkruan thjesht si një kronist ,por si kritik i thellë ,si një analist që synon të depërtojë në thellësi të fenomeneve ,të karaktereve ,në ballafaqimin e të dhënave historike të ardhura nga shekuj dhe ideve të reja, sot në shekullin që jetojmë .Si një njohës i thellë i lashtësisë në punimin “Hakmarrja e Helenës “,si pjesë e librit , autori është ushqyer nga letërsia e Homeri ,Eskili ,Euripidi ,Ovidi ,Stesicoro,Polibi e shumë të tjerë .Po kjo nuk do të thotë se autori nuk ngre zërin ndaj tyre , se nuk zihet e përleshet me ta ,duke i kundërvë njërin ndaj tjetrit .Ai është tepër ë vëmëndshëm për të sjellë nga vepra e atyre kolosëve të letërsisë botrore ,argumenta dhe fakte të harruara nga koha .Ndaj edhe punimi i Përparim Rexhepit është shumë tërheqës ,i shkruar me elegancë dhe tepër konkurues .Autori nuk pretendon se në këtë punim ka gjetur thëmbrën e Akilit , se ka zbuluar shkakun e Luftës së Trojës. Për të janë thënë e stërthënë në shekuj ,por ai kërkon të ndalet në disa skuta të legjendës ,në disa gjëra që në shekuj janë dukur pa rëndësi ,që kanë kaluar në hijen e historisë ,por në të vërtet, ato flasin shumë .Aq më tepër kur këto detaje vendosen të strukturuara brenda një ideje ,kur përdoren metoda analitike dhe përgjithësuese ,ato bëhen ide të forta konkuruese .C’ishte kjo hakmarrje e Helenës që autori i kushton kaq shumë vëmëndje? Ishte nga ato hakmarrje, si e cdo gruaje e zënë në tradhëti bashkëshortore dhe kërkon shpagim ndaj atyre që e denoncuan veprimin e saj .Aq më tepër kur ajo thuhej se ishte vajza e Zeusit dhe se i zotronte mjetet e hakmarrjes . Apo hakmarrja e saj ishte e një natyre tjetër ,që ende akoma njerëzimi sot, nuk e ka kuptuar si duhet Luftën e Trojës? Mospajtuese dhe hakmarrëse me sa duket është ajo, ndaj atyre që duan ta shpjegojnë shkakun e asaj lufte , me kryenecësinë dhe dashurickat e një femre si shkak i një luftë botrore .A ka pasur gra të tilla para dhe pas Helenës ,madje edhe sot ,në kohët moderne, që tradhëtojnë burrat? Madje historia zotron fakte te tilla ku mbretëresha ,princesha ,gra kontësh dhe vezirës , presidentësh dhe mbreterish ,kryetar partishë ,ministrash apo komisjoner të Bashkimit Europjan apo OKB-së , i kanë tradhëtuar për shtatë palë qefi burrat e tyre dhe në fund, nuk është bërë ndonjë luftë tjetër botrore ,si ajo e Trojës .E shumta këto gra të përdala kanë marë nga një qortim ,ose vrejtje me paralajmërim për divorc martesor, nga burrat e tyre dhe kaq . Autori i librit me shumë mjeshtëri duke e njohur mjaftë mirë letërsinë kushtuar kësaj lufte, rreshtohet në krahun e kundërt të atyre që e quajnë Helenën e Trojës si një kurvë që tronditi botën . Dhe këtë autori nuk e bën nga frika e ndonjë hakmarrje nga garda mbrojtëse e Helenës ,as nga natyra e tij disi e butë , por nga logjika dhe faktet historike . Kush e quante Helenën një grua të përdalë ,ajo hakmmerrej ndaj tyre, thotë autori I librit duke rradhitur mjaftë raste të tilla .Kështu bëri me Stesicore ,në vitet 630 (pes),kur ai , pasi përfundoi veprën “Palinodia” ku përsëriste idenë e Homerit se Helena e tradhëtoi Menelaon, si grua e përdalë ,autori pësoi një verbim të menjëhershëm .Legjenda thotë se e kishin qorruar vellezërit e Helenës ,Kastori dhe Palluksi . Në gjumë Stesicore pa një endërr ku Helena I kishte treguar se ajo i kishte urdhëruar vëllezërit e saj për ta qorruar, si hakmarrje për fjalët fyese që kishte përdorur ndaj saj, dhe në se dote shikimin, të korigjohej .Ai e rishikoi poemën dhe ndryshe nga varjanti i parë shkruan se Helena nuk vajti në Trojë .Se zotat e shpunë atë në Egjipt ku priti Menelaon pas luftës .Ndërsa Paridi shkoi në Trojë me një hije .Ky varjant i pëlqeu Helenës ndaj edhe i riktheu shikimin .Hakmarrja e Helenës thuhet se ra edhe mbi Homerin i cili u qorrua përjetë vetëm se në veprën e tij e paraqiti atë si prostitute të madhe .Madje Homeri shkoi edhe më tej e quajti “bushtër “.Edhe pse Helena e paralajmëroi të ndryshonte mendimi ,Homeri nuk pranoi ,ndaj edhe mbeti qorr i përjetshëm .Po kështu Eskili ,te tragjedia “Agamemnoni”,e përshkruan Helenën si grua e shumë burrave ,vrasëse të heronjëve ,shkatërruese të Trojës .Për këto akuza thuhet se Helena atij i shkaktoi një fat tragjiko-komik .Ai u vra nga një breshkë e hedhur në kokën e tij tullace nga një shqiponjë në lartësi të madhe duke gjetur vdekjen . Të njëjtin fati thonë autori i librit , Helena i rezervoi edhe Euripidit pasi ai te tragjedia “Trojanët “e përshkruante Helenën si imorale ,prostitutë e madhe .Edhe Euripidin e shqyen në mënyrë tragjike qentë e tij të gjahut .Në këtë listë mallkimesh autori i librit rendit edhe Ovidin ,poetin romak I cili në librin “Heroides “,me 21 letra imagjinare dashurie ,të grave të famshme ,përfshinë edhe një letër të Helenës për Paridin ku thoshte “do të doja të kishe ardhur më shpejt,atëherë kur virgjëria ime kërkohej nga 1000 meshkuj .Po të kasha parë ty,ti do kishe qënë i pari i njëmijëve .”Në fund të jetës së tij Ovidi pati mosmarveshje me perandorin Augsto ,i cili e internoi në Kostanca të Rumanisë ,ku vdiq i vetmuar .
Autori thotë se për akuza të tilla të rënda Helena e Trojës nuk falte askën ,qoftë edhe gra .Kështu ndodhi edhe me nimfën Enona e cila ishte gruaja e parë e Paridit .Vetëm se ajo e ironizoi Helenën duke I thënë “se fakti që ti je rrëmbyer shpesh (Helena ishte rrëmbyer më parë edhe nga Tezeu),tregon se ke dashur të rrëmbehesh”,ajo u hakmorr ndaj sajë .Madje kur vdiq Paridi ,Enona u hodh në zjarr të digjej bashkë me trupin e Paridit ,ndërsa Helena nuk pranoi të shkonte as në përcjelljen e fundit të tij .Mesazhi që përcjell autori te lexuesit duke renditur një varg hakmarrjesh të Helenës ,nuk ka të bëjë me frikën ,me kërkesën për gjunjëzimin para saj ,me një llojë dhune ndaj kundërshtarëve që e shajnë për imoralitet .Aq më tepër sot ,kur në botë ka shumë shoqata në mbrojtje të seksit të crregullt ,të tradhëtive bashkshortore ,duke i quajtur ato pjesë e lirisë së njëriut .Helena e Trojës edhe këtë e di ,megjithatë nuk do ta shfaqi veten si heroina e këtij revolucioni seksual që ka nisur me atë .Përkundrazi ajo e përbuz këtë .Më tepër se kërkesa për të mbjellë frike ,hakmarrja e Helenës ,sipas autorit tingëllon si një thirrje që ajo i bën njërëzimit ,në të gjitha kohët ,për tu thelluar e zbuluar shkaqet e vërteta jo vetëm të Luftës së Trojës , por të gjithckaje. Nuk mund të vijë një luftë ,aq më tepër botrore nga epshet qoftë dhe shtazarake të një femre ,apo edhe sikur të tërbohen gjysma e grave të botës dhe të nënshkruajnë aktin e tradhëtisë ndaj burrave .Pra, hakmarrja e Helenës nuk është thjesht një akt shfaqësimi përpara historisë për akuzat, si një grua imorale ,apo se ajo nuk mund të ishte shkaku i asaj lufte . Hakmarrja e saj me sa duket bëhet për të kundërtën e akuzave morale .Se njerëzimi nuk duhet të merret me shpifje dhe thashetheme grash ,me intriga dhe jetën private të njerëzve ,por të vlerësoi ligjësitë e kohës ,shkaqet e fenomeneve dhe dukurive shoqërore dhe natyrore ,përmbajtjen e luftrave dhe përmbysjeve të mëdha .Ajo duket sikur thotë se po u morët me fustanin tim ,nuk do të kuptoni asgjë nga Lufta e Trojës , mesazhet që ajo vazhdon të japi edhe në kohët moderne .Se nuk do të kuptoni kohën ,ligjësitë e ndryshimeve historike , përmbysjet epokale ,shëmbje perandorive të vjetra dhe lindja e të rejave .As se do të kuptohej se kishte ardhur koha për të zvëndësuar zotrit e vjetës si ata të Olimpit, me zotër dhe shënjtor të rinj. Se do të lindënin sisteme të reja shoqërore , do të ndodhnin revolucione dhe përmbysje të mëdha .Me intrigën e kalit të drunjtë më tepër se pabesia dhe mashtrimi duket se fitoi inteligjenca ,mendimi ,si një hap drejt civilizimit, dhe jo forca e verbër e armëve . Ndoshta Helena e Trojës duke marë shkas edhe nga Sokrati, që e fitoi gjyqin me historinë dhe u shpalli pafajshëm, ashtu edhe ajo ndoshta është duke përgatitur akt-akuzën për mbrojtje morale .Dhe autori I librit si në një pretencë gjyqi dhe në rolin e avokatit mbrojtës të Helenës është në krahun e saj . Në materjalin mbrojtës përpara gjyqit të historisë ,ka të dhëna se avokati mbrojtës I Helenës do të kërkoi përgjigje nga trupi gjykues për pyetje të tilla .Si ka mundësi që një femër e përdalë të shkaktoi një luftë botrore ?Aq më tepër nga 24 prilli 1184(pes) e deri më sot ,pra 3202 vjet nga kjo luftë ,ende nuk dihet me saktësi vendi dhe koha ku është zhvilluar ajo .Dhe pyetja tjetër e avokatit ,më e fortë se epara do të jetë :Si ka mundësi që njerëzimi nga njëra anë e akuzon Helenën si një grua e përdalë ku me agresivitetin e saj femëror tronditi dhe vazhdon ta tronditi njerëzimin dhe , nga ana tjetër luftën dhe vlerat e saj ,kërkojnë ti përvetësojnë të gjithë deri të shtetet superfuqi. Ata duan ta quajnë atë , si një luftë të tyre .Për përvetësimin e historisë së Luftës së Trojës , shumë shtete e superfuqi ,janë gati ta vazhdojnë luftën e nisur në Trojë duke e parë atë , si një thesar dhe pasuri përrallore, si një krenari historike,si element zhvillimi shoqëror .Pra a mund të vlejë kaq shtrenjtë kurvëria e një femre ,se a mund të prodhoi ajo , kaq shumë vlera ? Duket se Lufta e Trojës nuk ka përfunduar ende .Një luftë tjetër botërore duket se po bëhet për përkatësinë e saj .Teatri I kësaj lufte ,analizon autori I librit shtrihet nga vëndet skandinave ,ishulli plakë I Ingliterrës ,vendet balltike ,ato të Detit të Zi ,Ballkanit Perëndimor dhe Lindor ,vendeve të Egjeut ,dhe ato të Mesdheut, etj .Qyteti i Tebës është qyteti i Taby që ndodhet në very të Stokholnit, thonë Suedezët ,ndërsa qyteti I Trojës ndodhet në Toija në Filandën jugore thonë disa studjues . Keltët që jetonin në lindje të Anglisë,pretendohet nga disa studjues se janë fiset akease të cilën pas luftës që ata e quajnë se u zhvillua në vendin e tyre ,të mundur, ata u vendosën në Detin Egje. Dhe ,sic ndodh me emigrimet , ata sollën me vete edhe historninë e kësaj lufte ,toponime emrash dhe vendesh ,për ti ruajtur në kujtesë .Dosje të tilla të mbushura me fakte ,emërtime ,hipoteza dhe dyshime përball gjyqit të historisë, se ku mund të jetë zhvilluar Lufta e Trojës ,kanë sjellë edhe vendet balltike ,ato të Detit të Zi ,vëndet Detit Egje dhe ato të Mesdheut .Vendet e bregdetit të Dalmacisë ,thonë se kjo luftë është zhvilluar në qytetin që ekziston edhe sot me emrin “Trija Gabela “. Avokatura e Helenës vë në dyshim edhe kohën se kurë është zhvilluar kjo luftë .Ata që pretendojnë se e kanë sjellë Luftën e Trojës si histori në shënjë malli dhe kujtimi nga vendet skandinave , por pas humbjes të vendosur në brigjet e Egjeut, mbrojnë tezën se kjo ngjarje I takon shekullit të 17(pes), balltikasit e cvendosin ngjarjen dy- tre shekuj më afër ,po kështu edhe ballkanasit ,ndërsa mesdhetarët janë të vendosur se kjo luftë ka ndodhur në shëkullin e 12(pes).Të gjitha këto pasaktësi janë në favor të Helenës së Trojës .Kur e lexon kapitullin e librit “Hakmarrja e Helenës “,të Përparim Rexhepit ,të bën përshtypje edhe një fakt .Në libër nuk gjenë asnjë hakmarrje të Helenës së Trojës ndaj kujdo që e kanë akuzuar atë si spiune strategjike të Mikenasve ,si një aktore në fushën e luftës që kreu diversjon mbi Trojanët brenda radhëve të tyre .Nga andej ajo orjentoi ushtrinë e Agamemnonit duke I treguar pikat e dobëta të kundërshtarit. Për ndimesën e pazakont që ajo dha në futjen e Kalit të Drunjtë brënda kështjellës Trojane . Me bukurinë dhe zotësinë si një spiune e regjur krijoi përcarje në radhët e komandatëve brenda kështjellës .Ishte Helena që më parë se të nxiste futjen e Kalit të Drunjtëbrenda kështjellës , ajo më parë kishte future në të krye gjeneralin e zbulimit strategjik ,Odisenë .Ajo dhe askush tjetër nuk e njohu atë ,edhe pse ishte I maskuar si lypës ,I sëmurë me leprozë,dhe rrinte për mëshirë te porta e kështjellës së Trojës . .Cfarë kanë diskutuar mes tyre ata në dhomën e fshehët ,cfarë mesazhesh shkëmbyen mes tyre ,si I kordinuan punët ku Odiseja me 40 burra do të futeshin në barkun e kalit, dhe Helena nga brënda do të ndikonte fuqishëm për ta lejuar hyrjen e kalit , ndërkohë që shumë e kundërshtonin këtë veprim duke e quajtur si një gjëmë të Trojës .Pra, me sa duket këto Helena I quan shërbime ,profesjone e detyrime ndaj Atdheut të saj,ndaj nuk akuzon askën dhe jo më të hakmarret, duke ju marë shikimin .Ajo nuk mërzitet , as do tju mari shikimin komandantëve të akademive të spiunazhit të CIAS , të KGB , të Musadit, a ML-16 a të ndonjë vendi tjetër ,kur në këto shkolla do të studjohet Helena e Trojës ,si spiune strategjike .Në këtë det informacioni, autori I librit na bën me dije të pakundërshtueshme, të lidhjeve pellazgo –ilire me legjendën e Trojës .Sipas Virgjilit te poema “Eneida “I quan Akeasit dhe Trojanët si fise Pellazge ,se kishin një gjuhë që ndryshonte vetëm në dialekte .Studjuesia Greke Sofia Soulis në librin “Mite Greke thotë “se Akejt dhe Trojanët ,ishin pjestar të një rrace,me të njëjtën gjuhë dhe religion ,me tradita të njëjta dhe lidhje fisnore mes tyre . .Sipas Homerit pellazgët ishin aleat edhe të trojanëve edhe të akeasve .Ushtritë ndërluftuse kishin perëndi të përbashkëta si Zeusin ,Herën ,Posedonin ,Afërditën .Thonë se Zeusi ishte me trojanët, edhe pse ai ishte shkaktari dhe nxitësi i luftës. Ndërsa gruaja e tij Hera, ishte me akeasit . Dhe kjo ndarje mes zotërve ka një logjikë .Zeusi mban anën e Trojanëve pasi vetai , ishte një donzhuan ,me shumë dashnore, madje një të tillë kishte edhe Ledën ,nënën e Helenës, dhe një të dashur Trojan ,Ganimedin e bukur. Natyrisht se ku ishte prostitucioni do të ishte edhe Zeusi, ndryshe nga gruaja e tij Hera që ishte me Akeasit .Sipas saj, Paridi kishte shkelur rregullat e mikpritjes duke rrëmbyer gruan e të zotit të shtëpisë ,ndaj ishte fajtor .Dardania dhe dardanët, kudo janë pjesë e legjendës .Nga shumë studjues thuhet se Shkodra me pozicionin e saj gjeografik ,mund të ketë qënë Troja .Emra vendesh që ndodhen në Shqipëri ,I gjen të përmënden në infrastrukturën e legjendës së Trojës. Kështu Enea ,pas rënies së Trojës shkoi në Butrint ku banonin fise Ilire dhe më von vajti në Romë .Po kështu Ajaksi pas luftës, zbriti nga veriu I Detit Adriatik dhe pushoi për disa ditë në ishullin e Sazanit .Në libër autor I sjell lexuesit shumë toponime fjalësh dhe emrash , të cilat mund të shpjegohen vetëm me gjuhën shqipe .Si një dashnor I pasionuar I Helenës ,Përparim Rexhepi I sjell lexuest shqiptar një materjal kritik ,mitologjik dhe artistik, të pasur dhe me vlera për Luftën e Trojës dhe mesazhet e saj në kohët modern .Autori e mbyll librin për Trjën e vrarë në gjumë me fjalët e Priamit për djalin e tij të vrarë Hektorit ,” Gjithcka , është e bukur në të ,megjithë se është i vdekur “.
Agron Berdaj .