NË MOSKË MES HRUSHOVIT DHE ENVERIT
Kështu titullohet libri më i fundit i Stavri Kristos , një libër me vlera të vecanta , i shkruar nga një mjeshtër i penës , nga një analist i kalibrit të lartë , mund të themi pa frikë nga një erudit i vërtetë . Stavri, një djalë nga Odriçani i Përmetit, në moshën 23 –vjeçare, fill pas luftës së dytë botërore, kur vendi ende mbante erë baruti, bëhet dëshmitar i ngjarjeve të mëdha në marrëdhëniet ruso- shqiptare . Titulli i librit nuk është aspak pompoz, por mjaft i gjetur dhe domethënës. Si redaktor në radio Moska , i caktuar nga qeveria shqiptare , punë që ai , e kreu për tetë vjetë me përkushtim dhe profesionalizëm, disa herë, autori i këtij libri është ndodhur në mes të Hrushovit dhe të Enverit , si përkthyes i tyre , i ka parë nga afër edhe kur ata bënin dashuri politike, por edhe kur, pa më të voglën etikë diplomatike, ata i nxirrnin dhëmbët njeri tjetrit , edhe kur ata putheshin, por edhe kur shaheshin , edhe kur firmosnin deklaratat e miqësisë, por edhe kur kërcënimet e lëshuara prej tyre , shoqëroheshin me ulërimat e tankeve dhe avionëve të luftës, me urinë e bukës , me urdhërat e nënshtrimit etj. Pa frikë duhet thënë se ky libër pasuron historinë e mardhënieve të të dy vendeve tona , të asaj periudhe ku thuhen shumë të vërteta të panjohura, ose të deformuara me qëllim . Parashtrimi i këtij materiali historik përpara lexuesit e bën atë të gjykojë më mirë rreth ngjarjeve të atyre viteve , të zbulojë politizimet e bëra , deformimin e të vërtetës , të njihet me kurthet , intrigat dhe prapaskenat e kohës .Lexuesi nuk duhet të humbasi rastin të shikojë atje një Hrushov prepotent , imponues , megaloman , diktues në emër të të qënit si vëllai i madh dhe që teorinë e tij e mbështillte me kujdes si produkt i liberalizmit dhe nevojën për një doktrinë të re të socializmit dhe komunizmit në botë . Kur i skuqej dhe i rrudhej tulla Nikitës , sipas përshkrimeve të autorit , do të ndihej tërmet si brenda Rusisë, ashtu edhe në vëndet e bllokut socialist . Por , me po kaq interes lexuesi do të njihet edhe me përshkrimin e Enver Hoxhës , si njeri dinak , ku luftën kundër Hrushovit dhe revizionizmit , e shikonte si mundësi për të ruajtur veteveten , pushtetin e përqëndruar në duart e tij , si një shkak më tepër për të asgjësuar përmes luftës së klasave kundërshtarët politikë . Edhe pse ai , në shumë biseda dhe takime me Hrushovin , paraqitej si nxënësi para mësuesit , në të vërtetë Hoxha, në heshtje , përgatiste rrebelimin , kundërshtitë e mëdha , denoncimin e revizionizmit dhe ngritjen lart të diktaturës staliniste, tek e cila ai gjente më mirë mbrojtje .
Por, një nga të veçantat e librit është se autori të vërtetat historike nuk i paraqet në mënyrë didaktike , në formën e leksjonit , apo me autoritetin e një historiani , por i shpreh ato natyrshëm , thjeshtë, këndshëm , përmes dialogut , kundërshtive , emocioneve dhe tronditjeve shpirtërore që ndjente edhe vetë ai , nga pasojat që priteshin nga ngrirja e akujve në marrëdhëniet mes dy vëndeve tona . Është kjo edhe një arsye tjetër pse libri të tërheq , të përfshin si me magnet , të përpin. Autori i ka braktisur skemat , parimësitë , rregullat strikte , nuk vë përballë teorinë e realizmit socialist me atë të ekzistencializmit , për të rendësi ka të ndriçohet e verteta , lexuesi të ndjejë kënaqësi dhe të marrë informacionin e munguar . Është kjo metodologji e respektuar nga autori , ndaj në libër nuk kemi hero pozitivë , zgjidhje të stisura, apo një fund triumfator , por do të kishim realisht një fund me pasoja të renda për lirinë dhe të drejtat e njeriut , rrënimin ekonomik , izolimin e vendit . As Hrushovi në libër nuk e ka statusin e heroit pozitiv, edhe pse ndërmori hapa në luftën kundër kultit të individit , zbutjen e luftës së klasave , ridimensjonimin e konceptit te bashkgzistencës paqësore , etj me të cilat autori i librit ishte plotësisht dakort . Por , autori pas perdes shikon një Hrushov tjetër , një car të ri , një stalin të maskuar, i cili edhe pse fliste për bashkekzistencë paqsore , për më shumë liri dhe demokraci , për zbutjen e luftës së klasave , ai shtypi me dhunë e hekur në vitin 1956 , lëvizjen e studentëve në Hungari , e etiketuar nga propaganda hrushovjane si kundërrrevolucion, duke vrarë 61 vetë dhe plagosur 284 të tjerë . Me këto metoda ushtarake në vitet e ardhshme ai, veproi edhe në Poloni , në Çekosllovaki, në Gjermaninë lindore, etj. Me dhunë e tanke do ta realizonte hapjen , bashkekzistencën paqësore dhe zbutjen e luftës së klasave , Hrushovi ? Ai , edhe kur bënte lëshime , kur falte kreditë si në rastin e Shqipërisë , kur premtonte ndihma ekonomike qëllimin e kishte te bazat ushtarake , te Pashalimani , te projekti për ndërtimin e bazës së nëndetëseve ne Butrint , te Shqipëria si satelit i perandorisë së re ruse . Por autori edhe Enver Hoxhën , nuk e përshkruan si hero , por si një figurë kontradiktore , të mjergullt , ku për t’i shpëtuar lakut, që Hrushovi ja shtërngonte çdo ditë e më shumë , thirri në skenë ultrapatriotizmin, prapagandën mbi rrezikun e pushtimit të vendit nga socialimperjalistët rusë dhe satelitët e tyre , se shpëtimin ai e gjente te forcimi i diktaturës së proletarjatit dhe jo te liberalizimi i jetës dhe i demokracisë në vend .
Nga leximi i këtij libri të këndshëm , të lind mendimi se hrushovizmi vërtet ishte një hap përpara në luftën ndaj stalinizmit , por me vite larg nga demokracia e vërtetë liberale perëndimore . Mjaftë bukur këtë të vërtetë autori i librit e tregon përmes një anekdote që qarkullonte atë kohë në Moskë , ku nje turist amerikan i tregon kolegut të tij taksixhi rus , se si ai u bë i pasur . Një mëngjes thotë amerikani, i mora fëmijët dhe i shpura përpara Shtëpisë së Bardhë dhe u dhashë atyre në dorë nga një tufë bari, ta hanin kur të kalonte Presidenti . Plot shqetësim dhe kuriozitet presidenti amerikan , kur e pa këtë skenë pyet se pse fëmijët hanë bar dhe përgjigjia e të jatit të fëmijëve ishte nga varfëria . Atëherë presidenti nxori nga xhepi një çek të majmë dhe ja dhuroi taksixhiut , me të cilin ai bleu jo një taksi, por disa të tilla duke i dhënë fund njëherë e mirë varfërisë . Kështu duhet të bësh edhe ti e keshillojë amerikani taksixhiun rus . Ashtu bëri edhe rusi, kur një nga ditët i shpuri fëmijët te porta e Kremlinit duke u dhënë nga një tufë bar secilit . Kur atje kalon Hrushovi ju drejtua babait të fëmijëve , duke i thënë : « shumë dorëshpuar qënke që u jepke fëmijëve bar të thatë në pranverë, kur ata duhet t’i lëshonte të hanin bar të njomë nëpër fusha ». Edhe nëpërmjet këtij krahasimi kuptohet distanca mes dy sistemeve , se sa larg ata ishin ata me njëri tjetrin .
Me mjaft vërtetësi, përmes ngjarjeve të jetuara nga vetë autori i librit , tregohen efektet e tmerrshme të luftës së ftohët mes lindjes dhe perëndimit që nga një pakujdesi mund të shkaktonte një tragjedi botrore . Kjo luftë, siç thotë autori i librit ishte e prekshme e dukshme , emocionale dhe tepër e frikshme . Pjesëza të këtyre emocioneve dhe rreziqeve përshkruhen me mjaft art që në udhetimin e parë nga Durrësi në Krime , me anijen Transilvania , e cila dukej se lundronte mes dy botëve në gjëndje lufte , ku anies i ndalohej ankorimi në portet e kundërshtarit . Po kështu ndodhte edhe me urat ajrore ku edhe qielli ishte i ndarë në pronësi të dy superfuqive . Sirenat e alarmit në Moske ishin gjëja më e zakonshme , jo vetëm për ushtrimë, por edhe për popullin , për strukturat e mbrojtjen civile. Kulmi arrin në një situatë stervitje ku gjithë Rusia realishte ndjeu më afër se kurrë atmosferën e luftës . Ishte një stërvitje reale me përdorimin e armës atomike të kalibrit të vogël , të drejtuar nga vëtë ministri I mbrojtjes , marshalli Zhukov . Pasi u krye plasja , 45 mijë trupa ushtarake ,1200 tanke , 320 aeroplanë , kaluan rajonin e shpërthimit duke plotësuar detyrën . Në programin e diversionit psikologjik ndaj kundërshtarit ishin edhe demonstrimet dhe eksperimentimet e tipeve të reja të raketave ruse lëshimi i anies kozmike të drejtuar nga Juri Gagarini etj .
Njeriu rus , në libër përshkruhet me cilësitë dhe vlerat më të mira , miqësorë , të respektuar , mikpritës , njerëz me një temperament të qetë dhe për cdo gjë kërkonin psenë e çështjes, që shqiptarin e donin dhe e çmonin së tepërmi. Ndërsa vajzat ruse ,në këtë libër, përshkruhen gati si magjike, ku botën e tyre shpirtërore nuk mundi ta shpjegojë asnjë poet rus , as Pushkini , as Shollohovi , as Gorki , asnjë . Celësin për t’u futur në botën e ndjenjave të tyre , e kanë vetëm ato . Duhet të japësh prova se je i denjë për të depërtuar në shpirtin e tyre , dhe po u fute ,vështirë se del prej andej . Shqiptarët e kishin gjetur rrugën drejt shpirtit të tyre jo se atje kishte krizë dhëndurrësh, por se ata u falnin atyre dashuri të vërtete , ngrohtësi mesdhetare.
Autori i librit , sa vlerësues është për njeriun rus , aq edhe krenar ndihet se ishte shqiptar , kur dëgjonte të flitej në shtëpitë ruse , ku ai ishte i ftuar si mik për filmin “ Skenderbeu “, i porsa shfaqur në kinematë ruse , i xhiruar nga kinostudjua “Gorki “në bashkëpunim me kinostudion shqiptare . Atëherë , kur dollia e parë nga miqtë rus ngrihej për shqipërinë , një të tillë dolli , në një mbrëmje festive e kishte ngritur edhe gjenerali rus , Budjoni , tre herë heroi i Bashkimit Sovjetik , ku vec sajë , ai kishte ngritur lartë heroizmin e popullit shqiptar në luftën e dytë botërore , si një vend që u çlirua me forcat e veta . Si të mos krenohesha për vendim tim, shkruan Stavri , kur dëgjova poezinë e shkrimtarit gjeorgjian , Noneshvili , pedagog në universitetin “Lomonosov “ botuar në gazetën më të madhe ruse “Pravda “me titull “Vend shqiponjash” . « U ngjita deri në qiell , dola mbi re , thotë autori por, shqiponjat nuk ishin atje , ato i gjeta në tokë , çdo shqiptar është një shqiponjë » ,e mbyll poezinë autori .
Një vend të vecantë dhe me mjaft interes në libër zë edhe prishja përfundimtare me rusët , ngrirja e akujve në vitet 60-të. U ndërprenë marrëdhëniet mes dy vendeve , u ftohën njërëzit , u ndanë barrikadat , filluan sharjet dhe akuzat e ndërsjellta . Antishqiptarizmi ndihej edhe te ata rusë që dilnin dhe demostronin në sheshin Pushkin kundër politikave të Hrushovit , edhe ata që në shtëpi mbanin pjatat dhe lugët me fotografinë e Zherzhinskit . Pra, lufta më shumë se ideologjike mori karakter politik dhe nacional . Pas fjalimit në mbledhjen e 81 partive në Moskë , shkruan Stavri , nga kolegët e Radjo- Moskës u bëra objekt i sulmeve , se shqiptarët u shitën për 30 aspra te përëndimi , bukëshkalë , braktisët vëllain e madh për t’u bashkuar me armiqtë e komunizmit , etj. Por , gjuetia e shtrigave filloi edhe nga pala jonë , u shtuan përgjimet ndaj kujtdo të dyshuari si filorus , vigjilentët e partisë dhe të Sigurimit kishin rastin të denonconin këdo , të shpifnin dhe të intrigonin , të jepnin informacione të gënjeshtra . Objekt i një lufte të tillë u bë edhe autori i këtij libri deri në përjashtimin nga partia me motivacionin si filorus që nuk i sherbeu partisë dhe popullit në momentet më të vështira , ato të luftës ndaj revizionistëve sovjetik etj .
Denoncuesit e Stavrit , shkruesit e letrave anonime , por edhe të hapura dhe konfidenciale , drejtuar Enverit , provokatorët dhe përgjuesit , sot që lexojnë këtë libër të paktën duhet t’i vrasi ndërgjegjia dhe të heshtin , të pendohen .
Libri i autorit Stavri Kristo “ Në Moskë mes Hrushovit dhe Enverit “ trajton plot ngjarje me natyrë politike , historike , shoqërore, të marrëdhënieve ndërkombëtare, të artit e kulturës , në të gjen një galeri të tërë personazhesh e karakteresh të ndryshmë , një informacion të bollshëm dhe me shumë interes . Një libër si ky në biblotekën e çdonjerit është një vlerë e shtuar , një pasuri më shumë , një libër që hedh dritë të plotë në mardhëniet ruso-shqiptare .
Agron BERDAJ
